Toplumsal Geriliklerimizin Sorumlulari: Din Adamlari
DIPNOTLAR
1 Atatürk’le konusanlarin kullandiklari sözcük bu degil fakat çok daha agir bir sözcüktür. Bunun yerine yukardaki deyimi koyduk
2 Gerek bu alinti ve gerek biraz yukarda belirttigimiz hususlar için Atatürkün Ocak 16-17, 1923 tarihli konusmalarini içeren su yapita bakiniz: Gazi Mustafa Kemal-Atatürk’ün 1923 Eskisehir-Izmit Konusmalari, (Türk Tarih Kurumu Yayinlari; Dizi XVI , Sayi 44, sh.72-73 . Yayini hazirlayan : Ari Inan)
3 Bu alinti için bkz. Enver Z. Karal, Atatürk’ten Düsünceler. (Is Bankasi Yayinlari; sh. 72)
4 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, (Türk Inkilab Tarihi Enstitüsü Yayinlari, Ankara 1952, sh. 127)
5 Bkz. Hürriyet Gazetesi, 23 Mart 1991, ve 22 Aralik 1994
6 Hürriyet gazetesi 25 Ekim 1991
7 Bu deyim, büyük din bilgini ve fazilet örnegi Turan Dursun’undur.
8 Burdur Milletvekili Ismail Suphi ‘nin 18 Kasim 1920 tarihli toplantidaki konusmasi için bkz. Samed Agaoglu, Kuvayi Milliye Ruhu, (Ankara…) sh. 70
9 Jose Sanchez, Anticlericalims; A Brief History (University of Notre Dame Press, London 1972, sh.)
10 Bu görüsler için bkz. Niyazi Berkes, “Teokrasi” (“Cumhuriyet” gazetesi, 5 Kasim 1974. Ayrica Enver Ziya Karal ‘in Osmanli Tarihi adli yapitinin 6.cildine bakiniz. sh. 140. Ayrica Misirli yazar Zaki Ali’ nin bu konudki görüsleri için bkz. S.M.Zwemer, Heirs of Prophets; An Account of the Clergy and Priest of Islam. The Personal of the Mosque and Holy Men (Chicago 1946) sh. 14 ve d.
11 Bu konuda bkz. Ilhan Arsel, Aydin ve ‘Aydin, (Inkilap Kitabevi, Istanbul 1993)
12 A. De Montechretien, Traite de l’Economie Politique Dediee en 1615 Au Roy et a la Reine du Roy , (Paris 1615)
13 Emevi’lerin egemenligi altinda buluna Toledo, 1605 yilinda Castil’li Alfonso IV tarafindan fethedilmis ve Hiristiyanliga mal edilmistir. Bu tarihten 60 yil sonra Toledo Baspapazi Raymon, Cardova’dan getirttigi kitaplari kendi diline çevirtmek uzere bir okul kurmustur. Kisa süre içinde bu okul bütün Hiistiyanligin fikir ve kültür gelismesinde etkili olmustur. Bkz. A. C. Crombie , Avicenna’s Influence on the Medieval Scientific Traditions ( in “Avicenna : Scientist, Philosopher”; Edited by. G.M.Wickens, London 1952, sh. 87)
14 Bu konularda benim “Teokratik Devlet Anlayisindan Demokratik Devlet Anlayisina” adli kitabima bakiniz.
15 Örnegin Fulke Grenville adinda ki bir Ingiliz yazari’nin A Treatise of Monarchy adli kitabinda bu görüsler islenmistir. Bu konuda ayrica bkz. C. Chew, The Crescent and the Rose (New York 1965; sh. 116-70
16 Katib Celebi’nin Fezleke’ sinde (Bkz. Cilt IV) ve Naima ‘nin Tarih ‘inde (Cilt IV) yer alan bu olaylarla ilgili olarak Islam Ansiklopedisi’nde Ibrahim adina bakiniz.
17 S. H. Snouck Hurgronje, Some Unusual Experiences In The Near East (New York 1917; sh. 3)
18 Seyh-ül Islam Mehmed Tahir ya da Abdül Vehhab ve Mustafa Asim ve Molla Mehmed Esad ve Mustafa Behçet bunlar arasinda zikredilmekle beraber bu kisiler dahi Yeniçeriligin ve Bektasiligin kaldirilmasina taraftar görünürlerken bilinçli degillerdi. Çogu kez yabancidan aldiklari ögütlere bilinçsizce boyun egerek is görürlerdi.
19 Bu konuda Ahmed Asim Efendi’nin Tarih ‘inin ikinci kitabina bakiniz.
20 Bu konuda bkz. Uriel Heyd, “The Ottoman Ulema and Westernization in the Time of Selim III, and Mahmud II” (in Scripta Hierosolymitana, Jersulam 1961, Vol. IX, sh. 63-96)
21 Ahmet Lütfi Efendi, Tarih-i Lütfi (Istanbul 1873-1910; Cilt II. sh. 144-5). Bu konuda ayrica bkz. Avigdar Levy, “The Ottoman Ulema and the Military Reforms of Sultan Mahmud II” ( in Asian and African Studies, 1971, Vol. VII, sh. 13-39)
22 Istanbul 1294-1327 (1877-1909), Cilr IV, sh. 6
23 Istanbul (Tarihsiz), (Cilt II. sh. 240-260)
24 Istanbul 1270-1301 (1854-1883) (Cilt IX, sh. 24-49)
25 Nutuk, ( Cilt II, sh. 691)
26 Kitaptaki bazi kisimlarin Arapça’dan Fransizca’ya çevirisi için bkz. Ali Abdurrazic, “L’Islam et les Bases du Pouvoir” ( “Revue des Etudes Islamiques “, Paris 1933, Cahirer III, sh. 353-390)
27 ibid. 387, 389
28 ibid. 385
29 “Üniversite mollasi” deyimi, büyük din bilgini ve faziletörnegi Turan Dursun’undur. Yukardaki alinti, Ilahiyat Fakültelerinden birinde görevli ve “Profesör” unvanli bir kisi’nin Hürriyet Gazetesinin (1994) “Ramazan Sohbetleri” kösesinde yayinladigi “Izzetbegoviç’e Selam” adli yazisindan çikarilmistir.
30 Bu kitap Türkçe’ye çevrilmis degildir.
31 J. J. Hammer, Histoire de l’Empire Ottoman, (Paris 1836) Tome IV, 364-5)
32 ibid. sh.38 , ayrica sh. 364 ve d,
33 ibid. sh. 398
34 Bu hususlar için Biz Profesörler ve ayrica Aydin ve ‘Aydin!’ baslikli kitaplarima bakiniz.
35 Naima, Tarih, I. ( Kitabin ingilizce çevirisi icin bkz. Annals of the Turkish Empire From 1591 to 1659 (Transl. C. Frazer; London 1832, Vol. I, sh 46)
36 Bu hususlar için Aydin ve “Aydin” adli kitabimiza bakiniz.
37 Bu husular için bkz. Naima, age, (Cild I, sh. 323-326). Ayrica bkz. Enver Ziya Karal, Osmanli Tarihi (Birinci cild’e bakiniz).
38 Bkz. Cevdet Pasa Tarihinden Seçmeler (Istanbul 1973; Düzenleyenler S.Irmak & B.K. Çaglar;) sh. 438
39 Bedreddin Simavi ile ilgili olarak Islam Ansiklopedisi’ nde yayinlanan yazi ile Mehmed Serefeddin ‘in Simavna kadisi-0glu Seyh Bedreddin (Istanbul 1924) adli kitaba bakiniz.
40 1949 yilinda (Hicri 956) ölen Ibrahim al-Halabi islam hukuk alanindan ün salmis bir kimsedir. Söylendigine göre Hanefi mezhebi’nin fikih esaslari onun elinde son seklini bulmustur.
41 W. Robertson Smith, Lectures On the Religion of the Semites (New York 1889) sh. 21 vd.
42 ibid. sh. 33 ve d.
43 Bkz. Christopher H. Dawson, Progress and Religion, (New York 1960) sh. 82 ve d.
44 ibid. sh. 83-4
45 Bkz. P. Gordon, Le Sacerdoce a Travers les Ages (Paris 1950), sh. 224; bkz. Dawson, age, sh. 83 ve d.
46 Spencer & Gillen, age. , sh. 26
47 Tirmizi’nin Ebu Umame’den rivayet ettigi bu hadis için bkz. Gazali, Ihyau ‘ulumi’d-din… (Bedir Yayinevi, Istanbul 1975, Cilt IV, sh. 302)
48 Ernest Renan, Antichrist (Boston 1897) sh. 186. Bu konuda ayrica bkz. P. Gordon , age , sh. 69-170 .
49 Gordon, age, sh. 186
50 Renan, age, sh. 187
51 ibid. sh. 187
52 ibid. sh.188
53 Siyer Ibn Ishak, (Akabe yayinlari, Istanbul 1988. sh. 329-331). Bu konuda ayrica bkz. Sahih-i… (Cilt VI. sh. 431)
54 Gazali, Ihyau ulumi’d-din (Ankara 1966, sh. 189)
55 Diy
56 Ebu’s Seyh Ibn Hibban’in Kitabu’z-Zahaya Ve’l- Akika’sindan naklen bkz. Gazali, Ihyau… (Istanbul 1975, Cilt II, sh. 551)
57 Bu alinti , eski ögrencilerimden Avukat Hayri Balta’nin bana yazmis oldugu bir mektupdan çikarilmistir.
58 Ayse’nin ve Enes’in rivayet’lerine dayali hadis’ler için bkz. Sahih-i… (Cilt VI. sh. 244-6, hadis no. 895 ve 896)
59 Bu hususlar için Mirhon’un, Ravzat al-Safa fi Sirat-al-anbiya va’l-muluk va’l-hulafa, adli yapitina bakiniz.
60 Sahih-i… (Cilt VII, sh. 298 ve d.)
60 a. Ilhan Arsel, Aydin ve ‘Aydin!’…, (Inkilap Kitabevi, Istanbul 1992)
60 b. Buhari’nin Ibn-i Sa’saa’dan rivayetine dayali hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt X, sh. 60 ve d. Hadis no. 1551)
60 c. Sahih-i… (Cilt X, sh. 67; not 1)
60 d. Sahih-i… (Cilt X, sh. 65-72)
60 e Sahih-i… (Cilt I, sh. 211, Hadis no. 196)
60 f Muhammed bu örnegi Tevrat’in Sayilar kitabi’nin 12.ci Bap’indan almistir, fakat degistirerek almistir. Çünkü Tevrat’da bu olay farkli sekilde anlatilir. Su bakimdan ki Tevrat’da Yahudilerin çiplak olarak yikandiklari ve Musa’yi incittikleri yazili degildir. Tevrat’a göre Musa’yi incitenler, Beni Israil degil fakat Miryam ile Harun’dur ki, bilindigi gibi, Musa’nin kardesleridir. Güya Miryam ile Harun, Habesli bir kadin aldi diye Musa’ya çatmislar ve Tanri’nin sadece ona degil fakat kendileri ile de konustugunu anlatmislar, bu yüzden Musa’yi incitmislerdir. Yine güya Tanri bu nedenle Miryam’i cezalandirmistir (Bkz. Tevrat, Sayilar, Bap 12: 1-36)
61 Gazali, Kimya-yi Saadet (Bedir yayinevi , Istanbul , 1979; sh. 92)
62 Gazali, Kimya-yi Saadet (Istanbul 1979 , sh. 162-3)
63 Bkz. Sahih-i … (Cilt. XII, sh. 106, Hadis no.1952)
64 Buhari, Kitab’ul-Vüdu ; Müslim, Kitab’ut-Tahare; Nevevi, Riyaz’üs-Salihin (Ist. 1992; Cilt III< sh. 271, Hadis no. 1648); Gazali, Kimya-yi Saadet… (sh. 90, 96)
65 Sahih-i …. (Cilt I, sh. 197, Hadis 180) .
66 Ibn-i Ömer ve Ebu Hüreyre, Enes Ibn-i Malik, ve Abdullah Ibn-i ömer gibilerin rivayetleri için bkz. Sahih-i Buhari …, (Cilt XII, sh. 106; 110-112; Hadis no. 1955, 1956, 1957, 1958,1959 ); Ayrica bkz. Riyazü’s Salihin ve Tercemesi…., (Diyanet Isleri Bask. yayinlari, Cilt II, Hadis no. 1208,1209, 1210)
67 Gazali, Kimya-yi Saadet… (sh. 96)
68 Riyazü’s Salihin… ( Cilt III, sh. 206 )
69 Hasen” olarak kabul edilen ve Ebu Davud, ve Tirmizi ve Nesei tarafindan “iyi senedlerle” rivayet edilen bu hadis’ler için bkz. Riyazü’s Salihin… (Cilt III, sh. 206)…]
70 Gazali, Kimya-yi Saadet… (sh, 96 )
71 Bkz. Gazali, Ihya’u… (Cilt IV, sh. 429 )
72 Bu hadis için bkz. Gazali, Ihya’u… (Cilt IV. sh. 425)
73 Sahih-i … (Cilt XII, sh 100-103, H. no. 1943. Ayrica bkz. Riyazü’s…, I, sh. 178-206 )
74 Gazali, Ihya’u… ( Cilt IV, sh. 429)
75 Bu konuda Seriat ve Kadin adli kitabima bakiniz. ayrica bkz. al-Haci Mevlana Fazlul Kerim, age. (sh. 586)
76 Bu hususta çelismeli hükümler olmakla beraber Ibn-i Abbas ve Ali’nin rivayetlerine dayali hadis’lere bakilarak ayakta olarak su içmenin cevazina yer verildigi söylenir. Bkz. Sahih-i Buhari… (Cilt. XII, sh. 52 ve d. hadis no. 1899, 1900; ve ayrica bkz. Cilt. I. sh. 141, H.no. 122)
77 Bu hususlarla ilgili seriat verileri icin bkz. Sahih-i Buhari…, Cilt. XII, sh. 53-56; Hadis no: 1899,1901,1903. Ayrica bkz. Riyazü’s…, (Cilt II, 167-178; Hadis no. 762-3,768, 774-5, 781) ; Gazali, Kimya-yi Saadet… 162
78 Buhari’nin Ebu Cuhayfe’den rivayeti için bkz. Gazali, Ihya’u… (Cilt II, sh. 13)
79 Gazali, Ihya’u… (Cilt II, sh. 13)
80 Gazali, Ihya’yu… (Cilt II, sh. 13)
81 Gazali, Ihya’u… (Cilt II, sh. 15)
81 a Cabir’den ve Ibn Ömer’den rivayet edilen hadis’ker için Müslim’in Kitab’ul-Esribe’sinden naklen bkz. Riyaz’üs Salihin, (Merve Yayinlari, Istanbul 1992, Cilt III, sh.261-2, Hadis no. 1634-5)
82 Muslim’in Kitab’ul-Esribe’sinden naklen bkz. Riyaz’üs… (Cilt I. sh. 199, hadis no. 164). Ayrica bkz. Gazali, Ihya’u… (Cilt II, sh. 16)
83 Gazali, Ihya’u… (Cilt II, sh. 16)
84 Riyaz’üs… (1992) Cilt I, sh. 199. Ayrica bkz. Gazali , Ihya’u… (Cilt II, sh. 18)
85 Riyazü’s…, (Cilt II, sh. 146, 158-9, 162, 163, 164; Hadis no. 731, 747-8, 752-6). Yukardaki hususlar için ayrica bkz. al-Haci Mevlana Fazlul Kerim, al-Hadis al-Miskat al-Masabih… (Kitab II, Bap XI, Kisim I, Cilt II, sh. 121-150; Gazali, Kimya-yi Saadet…, (sh. 162-3)
86 Sahih-i … (Cilt IX… sh. 70 ve d. , Hadis no. 1365)
87 Bkz. Sahih-i… (Cilt. XII. 17-8, 165; ayrica Tahavi’nin Kitabü’s-Sayd adli yapitina bakilmasi)
88 Gazali, Kimya-yi Saadet… (sh. 96)
89 Gazali, Kimya-yi Saadet…, (sh. 92)
90 gazali, Kimya-yi Saadet …, 92, 162; Ayrica bkz. Sahih-i Buhari … (Cilt. I, sh. 143-147, H. 124-129)
91 Riyazü’s…, (Cilt III, Hadis no. 1680)
92 Sahih-i Buhari…, (Cilt I, sh. 141, Hadis no. 122)
93 Sahih-i Buhari…, (Cilt XII, sh. 165, Hadis no. 2014; Ayni cilt’teki Enes Ibn-i Malik’in rivayeti için bkz. sh. 164. Hadis no. 2013)
94 Gazali, Ihya’u… (Cilty III, sh. 185)
95 Gazali, Ihyau…, (cilt IV. sh. 435)
96 Bu konuda daha genis bilgi için Seriat ve Kadin adli kitabima bakiniz. Ayrica bkz. Ibn-ü Kesir, Tefsirul-Kur’anil-Azim; ayrica bkz. A.R. Demircan, Islama Göre Cinsel Hayat, (Istanbul 1986), Cilt I, sh. 182, 218, 229 ]
97 Bu konudaki hadis’ler için bkz. Sahih-i Buhari…, (Cilt. I, sh. 86; Cilt IX, sh. 206-7; Cilt XII, sh. 63-5, 83-6, 91, 95)
98 Sahih-i Buhari… (Cilt XII, sh. 84)
99 Hastaligin develer arasinda sirayet eder olduguna dair Hadis’ler için bkz. Sahih-i Buhari…, (Cilt. XII, sh. 91-95)
100 Sahih-i Buhari…, (Cilt XII, sh. 91-5, Hadis no. 1909, 1911-2, 1927, 1928, 1933-5
101 Sahih-i Buhari… (Cilt XII, sh. 292, Hadis no. 1195)
102 Sahih-i Buhari… (Cilt XII, sh. sh. 292-3)
103 Bkz. L.L. Ross & F.W. Frey, Social Structure and Community Development In Rural Turkey, ( Cambridge, Mass, 1967) sh. 46
104 Bu konu da bkz. Andrew D. White, A History of the Warfare of Science With Theology in Christendom, ( New York 1955), Cild. II. sh. 69-73
105 ibid. sh. 90
106 Bu veriler için Diyanet yayinlarina, ve özellikle Diyanet Dergisi’nde yayinlanan su yaziya bakiniz: Ethem Levent, Kur’an’i Kerim’deki Gayb Bilgisi, (Diyanet Dergisi, Cilt 13, Sayi: 4, sh. 226)
107 Sahih-i… (Cilt IX. sh. 55)
107 a. Müslim, Kitab’ul-Esribe; Nevevi, Riyaz’üs-Salihin (Ist. 1992, Cilt III, sh. 261-2, Hadis no. 1634 , 1635)
107 b. Buhari, Kitabu’l-Edeb; Nevevi, Riyaz’üs- Salihin (Ist. 1992, Cilt . II, sh.237-8, Hadis no. 878)
107 c. Gazali, Ihyau… (Ist. 1975, Cilt II, sh. 707)
108 Sahih-i… (Cilt VI, sh. 329 ve d. hadis no. 956)
109 Ebu Hüreyre’nin rivayeti olarak bu Hadis’ler için bkz. Riyazü’s Salihin… (Cilt I, sh. 59; ve Cilt II, sh. 163)
110 Bu hükümler için bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Hadis no. 588, 589, 956, 1326, 1353, 1356, 1358, 1359, 1363, 1384)
111 Sahih-i… (Cilt VI, sh. 329 ve d. hadis no. 956)
112 Sahih-i… (Cilt IX, sh. 23-4, hadis no. 1327)
113 Bu Hadis’ler için bkz. Muhammed Esref, Müskat al-Mesabih, (Kitab III, sh. 76, 93)
114 Gazali, Ihyau… (Cilt II. sh. 46)
115 Bu hususlarla ilgili “Peygamber” sözlerini Diyanet’in yayinladig Sahih-i Buhari Muhtsari… ‘ nda ve özellikle XII.ci Cilt’de bulmak mümkündür.
116 Sahih-i Buhari…, (Cilt. II, sh. 163, 250, Hadis no. 755, 882); Buhari, Kitabu’l-Edeb; Nevevi, Riyaz’üs- Salihin (Ist. 1992, Cilt . II, sh.237-8, Hadis no. 878)
117 Sahih-i… (Cilt II, sh. 7129, Hadis no. 420)
118 Sahih-i… (Cilt XII, sh. 328)
119 “Tehlil” sözcügü “Lailahe illallah” sözlerini söylemek anlaminadir.
120 Buhari’nin Ebu Hüreyre’den rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt IV. sh. 106 ve d. Hadis n o. 588)
121 Sahih-i… (Cilt IV. sh. 110 ve d. Hadis. no. 589)
122 Buhari’nin Ebu Hüreyre’den rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt IX. sh. 54 Hadis. no. 1353)
123 “Dua” konusunda bkz. Turan Dursun’un “Kur’an Ansiklopedisi” ( Kaynak yayinlari, Istanbul 1994, Cilt 4, sh. 253 ve d.) . “Dua” sözcügünün yukardaki tanimi Ibnü’l Cevzi’nindir.
123 a. “Ibadet” sözcügünün anlami konusunda bkz. Turan Dursun, Kur’an Ansiklopedisi. (Cilt VI. sh. 39 ve d.)
124 Gazali, age (1975) (Cilt IV. sh. 357)
125 ibid.
126 Bera Ibn-i Azib’in rivayeti için bkz. Sahih-i… XII, sh. 338, Hadis no. 2145)
127 Bu konuda bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh. 255)
128 Buhari’nin rivayeti icin bkz. Sahih-i… (Cilt IV. sh. 59)
129 Muaz b. Cebel’in Muhammed’ten rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 640)
130 Sahih-i… (Cilt IV. sh. 59)
131 Sahih-i… (Cilt III, sh. 260)
132 Sahih-i… (Cilt III, sh. 261)
133 Sahih-i… (Cilt III, sh. 251, 290 ve d.)
134 Ebu Davud ve Riyazü’s-Salihin’ den; ayrica bkz. bkz. Dursun, Kur’an Ansiklopedisi (Cilt IV, sh. 277)
135 Enes Ibn Malik’in rivayeti için bkz. Dursun, age (1994), (Cilt IV, sh. 302)
136 Buhari’nin Duavat’inda ve Müslim’in Nikah’ inda yer alan bu hadis için bkz. Dursun, age. (Cilt IV. sh. 300)
137 ibid. sh. 300
138 Ebu Ayas’in rivayeti için bkz. Dursun, age (1994) (Cilt IV.. sh. 310)
139 Enes’in rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt I, sh. 126, hadis no. 105)
140 Tahavi’nin rivayet ettigi Ebu Hüreyre hadis’i için bkz. Sahih-i… (Cilt VI. sh. 416); Buhari, Kitab’ul-Libas. Nevevi Riyaz’us-Salihin (Ist. 1992, Cilt III, sh. 293, Hadis no. 1685)
141 Diyanet yayinlari, bkz. Sahih-i… (Cilt VI. sh. 413 ve d., hadis no.979). ayrica bkz. Buhari, Kitab’ul-Libas; Müslim, Kitab’ul-Libas, ve’z-Zinet; Nevevi, Riyaz’üs-Salihin, (Ist. 1992, Cilt III, sh. 291)
142 Sahih-i… (Cilt II, sh. 367 ve d. hadis no. 269)
143 Sahih-i… (Cilt VI. sh. 416). Ayrica Buhari’nin Ibn-i Abbas’tan rivayeti için bkz. Buhari, Kitab’ul-Büyü’, Kitab’ul-Libas; Müslim, Kitab’ul’-Libas. Nevevi, Riyaz’üs-Salihin, (Istanbul 1992, Cilt III, sh. 291)
144 Sahih-i… (Cilt VI, sh. 416)
145 Bkz. The New York Times (August 26, 1985)
146 Sahih-i… (Cilt II, sh. 316)
147 Ayse’nin Muhammed’ten rivayeti için bkz. Gazali, age (1975), (Cilt II. sh. 705)
148 Gazali, age (1975), (Cilt II, sh. 684 ve d.)
149 Bu hususlar için bkz. Gazali, age (1975), (Cilt II, sh. 705 ve d.)
150 Necm Suresi’nin 59 ve 60. ayet’lerinin Gazali tarafindan çevirisi için bkz. Gazali, age (1975), (Cilt II. sh. 706)
151 Cabir’in Muhammed’ten rivayeti için bkz. Gazali, age (1975), (Cilt II. sh. 707)
152 Ebu Umame’nin Muhammed’ten rivayeti için bkz. Gazali, age (1975) (Cilt II. sh. 707)
153 Bu görüsler ve digerleri için bkz. Gazali, age (1975) (Cilt II, sh. 677-679)
154 Gazali, age (1975), (Cilt II. sh. 706,
155 Gazali, age (1975) (Cilt II, sh. 705-711)
156 Gazali, age (1975) (Cily II, sh. 174)
157 Bu hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt XI, sh. 302, Hadis no. 1811)
158 Sahih-i… (Cilt XI, sh. 302 ve d.)
159 Ayse’nin rivayetine dayali bu hadis ve yukardaki olaylar için bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh. 151 ve d. Hadis no. 513)
160 Sahih-i… (Cilt III, sh. 157)
161 Ebi Davud’un Sünen adli yapitinda, ve ayrica Enes’in rivayeti olarak Buhari’de yer alan bu hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh. 158)
161 a Bu yapitlarin çevirisi için bkz. Abou’l Hassan Maverdi, Les Status Gouvernemantaux ou Regles de Droit Public et Administrative (Alger 1915; Trad, par E. Fagnan; sh. 536 ve d.) Ayrica bkz. Ph. Hitti, Islam: A Way of Life (University of Minnesoita Press, 1970, sh. 170)
161 b Bu konudaki hadis’ler için bkz. al-Hac Mevlana Fazluk Kerim, al-Hadis Mishkat-ül Mesabih, (Cilt II, Ceviri ‘de sh. 199-200)
161 c Bu konuda bkz. The Thousand Years of Educational Wisdom (Edited by Robert Ulich, Harward University Press, Mass 1959, sh. 36 ve d. ) Ayrica bkz. J. W. Slaughter, “Music And Religion: A Psychological Rivallery” (in International Journal of Ethics, 1904-5; Vol. XV , sh. 352 ve d.). Ayrica by ayni dergideki sy yaziya bakiniz: H. H. Britain, Music And Morality (Sh. 46-63)
162 Sahih-i… (Cilt II, sh. 397 ve Cilt XII, sh. 156, hadis no. 2006)
163 Sahih-i… (Cilt IX. sh. 252, hadis no. 1440)
164 Sahih-i… (Cilt III, sh. 31)
165 Bu olayla ilgili olarak daha genis bilgi için Misir’li yazar Taha Hüseyn’in Ingilizce’ye çevrilmis su kitabina bakiniz: The Stream of Days; A Student at the al-Azhar (Longman Green & Co. New York 1048, sh. 41 ve d…)
166 Bu hususlar için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 396 ve Cilt XII, sh. 154)
167 Bu konuda bkz. Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 268 , Hadis no. 1184, ve Cilt VII, Hadis no. 1040)
168 Din adamlarinin bu konudaki görüsleri için bkz. Sahih-i… (Cilt. XII, sh. 154)
169 Bu konudaki Buhari Hadis’leri için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 395 ve d. H. no. 283)
170 Bu konuda bkz. Taberi, age (1966), (Cilt II, sh. 764-771); Ibn Ishak, age (1975), (sh. 628 ve d.)
171 Yukardaki görüsleri sergileyen ve savunan din adami, Ilahiyat mezunu olup Diyanet Isleri Baskanligi’nda görev almistir. Bkz. Ali Riza demirken, Islam’a Göre Cinsel Hayat (Istanbul 1986, Cilt II, sh. 168-169)
172 Sahih-i… (Cilt X, sh. 193 ve d. Hadis no. 1581)
173 Bu konudaki çesitli görüsler için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 510 ve d. )
174 Buhari’nin Enes Ibn-i Malik’ten rivayeti olan bu hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt VII, sh. 204 ve d. Hadis no. 1062)
175 ibid. (206-7)
176 ibid. (Sh. 207)
177 Sahih-i… (Cilt III, sh. 35, H. no. 484, )
178 Ibn-i Ömer’in rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 376, H. no. 271)
179 Sahih-i … (Cilt II, sh. 377)
180 Amr b. Ümeyye (ed-Damri)’nin rivayeti için bkz. Sahih… (Cilt I, sh. 169, Hadis no. 159)
181 Sahih-i… (Cilt I, sh. 186, Hadis no. 186)
182 Cübeyr b. Mut’im’in rivayeti için bkz. Sahih-i… Cilt I, sh. 207 , hadis no. 190)
183 Ayse’nin rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt I, sh. 208, Hadis no. 191)
184 Sahih-i… (Cilt I. sh. 208-9)
185 Bu konudaki veriler için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 449)
186 Bu tür Hadis’ler icin bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt IX, sh. 24 Hadis no. 1328)
187 Bu ayet’lerin yorumu i&ccedl;in Beyzevi’nin yapitlarina bakiniz.
188 Bu konuda bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt XI, sh. 52)
189 Bkz. Riyazü’s Salihin… (Cilt I, sh. 176, Hadis no. 144); ayrica bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt XII, sh. 406)
190 Bu konuda “Aydin ve ‘Aydin!” adli kitabima bakiniz (Inkilap Kitab’evi Yayinlari, Istanbul 1992).
191 Bu konuda bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt V, sh. 277 ve ayrica cilt XII, sh. 405 ve d.)
192 Diyanet Baskanliginin bu tanimi i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt IX, sh. 71)
193 Bu konudaki &ccedl;esitli hadis’ler i&ccedl;in bkz. Turan Dursun, Kur’an Ansiklopedisi, ( Kaynak Yayinlari , Istanbul 1994. Cilt 1, sh. 247 ve df.)
194 Muhammed’in bu konudaki sözleri (Hadis’ler) i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt XII) ; Riyazü’s-Salihin… (Cilt II, sh. 395); al Katib, Miskat al-Masabih (Muhammed Esref Yayinlari, Lahore/Pakistan, Bölüm I, Kitab I. Kesim I).
195 Bu konuda benim Seriat ve Kadin adli kitabima bakiniz.
196 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Vilt VIII, sh. 451)
197 Buhari’nin Cabir Ibn-i Abdillah’dan rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt X, sh, 174 ve d. Hadis. no. 1578)
197 * Turan Dursun’un görüsleri i&ccedl;in bkz. Kur’an Ansiklopedisi (Kaynak Yayinlari 1994, Cilt 6. sh. 55)
197 ** Diyanet, Ibrahim’in yalanini özürlü göstermek i&ccedl;in burada tirnak i&ccedl;erisine “(Din cihetinden)” ekini koymustur. Oysa ki Ibrahim’in agzindan &ccedl;ikan bu degildir.
197 *** Ibn-i Cevzi’nin bunda karar kilmasi Melik’in “Mecusi” mezhebinden olduguna inanmasindandir. Oysa ki bu mezheb’in kurulusunun Ibrahim ‘den sonra oldugu anlasilmaktadir. Bu konudaki akil disi “gerek&ccedl;eler” i&ccedl;in Diyanet’in a&ccedl;iklamalarina bakiniz (Bkz. Sahih-i…, Cilt VI, sh. 521) .
197 **** Bu konuda bkz. Turan Dursun, Kur’an Ansiklopedisi (Cilt 6, sh. 20-27)
198 Buhari’nin Ebu’l-Yeman’dan rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i…, (Cilt XI. sh. 260) . Bu konuda ayrica , ayni cilt’teki 1791 sayili hadis’e bakiniz.
199 Sahih-i… (Cilt XI, sh. 262)
200 Sahih-i… (Cilt XI, sh. 262)
201 Ibn Ishak, age (sh. 519-520)
202 Bu hususlar i&ccedl;in Diyanet yayinlarina bkz. Sahih-i… (Cilt VI. sh. 508)
203 ibid.
204 Ayse’nin rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt VI. sh. 507, Hadis no. 1015)
205 Buhari’nin Bera’dan rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt X, sh. 180 ve d. Hadis no. 1579)
206 ibid.
207 Bu kisi’nin tam adi: Abd Allah b. Uvays’dir.
208 Sünen-i Ebu Davud’ tan naklen bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh,. 142)
209 Tarihi Taberi’den naklen bkz. Erdogan Aydin, Nasil Müslüman Olduk?, (Basak Yayinlari, Istanbul 5.Baski, 1994, sh 83 )
210 Bu konuda Diyanet yayinlarinda yer alan kaynaklara bkz. Sahih-i… (Cilt VII, sh.101 ve d.). Ayrica bkz. Turan Dursun, Tabu Can Çekisiyor: Din Bu, ( Kaynak Yayinlari Cilt I, 3.baski, Istanbul 1990, sh. 73 ve d.)
211 Sahih-i… (Cilt VII, sh. 103; Cilt V. sh. 328 ve d.)
212 Bu konuda Ibn Hisam’in Siret’ine, Yakut’un Mucam’ina, Hamdani’nin Cazira’sina bakiniz.
213 Turan Dursun, age. (cilt I, sh. 77)
214 Riyazü’s Salihin…, (Cilt II, sh. 277-282, Hadis no. 921)
215 Bu Hadis, ve bunun benzerleri, hem Buhari ‘de ve hem de Müslim’ de bulunmaktadir. Ayrica bkz. Talat Ko&ccedl;yigit, Hadislerin Isiginda Iman, Ibadet, Ahlak, (Diyanet Isleri Baskanligi yayinlari, Ankara 1974) sh. 283
216 Sahih-i… (Cilt IV. sh. 268, 263, 273, Hadis no. 617 ; Cilt XII, sh. 101, Hadis no. 1945)); Bkz. al-Katib, age, (Kitab I, Kesim I)
217 Sahih-i… (Cilt III, sh. 113); bu konuda ki hadis’ler i&ccedl;in ayrica bkz. Riyazü’s… (Cilt II, sh. 373, 376, Hadis no. 1046, 1051)
218 Riyazü’s… (Cilt II, sh. 290-306, Hadis no. 938)
219 Osman b. Affan’in rivayeti olan bu hadis i&ccedl;in bkz. Riyazü’s Salihin , (Cilt II, sh. 363, Hadis no. 1030)
220 Ömer b. Hattab’in rivayeti i&ccedl;in bkz. Riyazü’s… (Cilt II, sh. 367, Hadis no. 1036)
221 Riyazü’s… (Cilt II, sh. 364, Hadis no. 1032)
222 Riyazü’s… (Cilt II, sh. 489, 508-9, hadis no. 1224, 1255, 1257
223 Müslim’in Ebu Rafi Eslem’den rivayeti i&ccedl;in bkz. Riyazü’s… Cilt II, sh. 286 ve d. Hadis no. 934, ayrica bkz. Hadis no. 932)
224 Ebu Umame’nin ve Ibn-i Mes’ud’un rivayetleri i&ccedl;in bkz. Riyazü’s… (Cilt II, sh. 342 ve d. Hadis no. 995, 997, 1003)
225 Ibn Mace’nin Ebu Hüreyre’den rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh. 11)
226 Kabe’yi tavaf edip “Safa” ve “Merve” tepeleri arasinda yedi kez kosan kimselerin, Bakara suresi’nin 158. ayeti geregince günahlardan kurtulup su&ccedl;suz duruma girecekleri hususu, Hadis’lerle belirlenmistir. Bkz. Riyazü’s Salihin… (Cilt II, sh. 277 ve d.). Ayrica bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt I)
227 Enes’in rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt XII, sh. 424-8, Hadis no. 2186-2187)
228 Gazali, Ihya’u Ulumi’d-Din, (Cilt IV, sh. 734)
229 Siyer Ibn Ishak, (Akabe yayinlari, Istanbul 1988 sh. 328)
230 “Evrad” sözcügü Arap&ccedl;a’da ” “Kur’andan se&ccedl;ilme ve her zaman okunan bölümler” demektir.
231 “Ezkar” sözcügü Arap&ccedl;a’da “Tesbihle belli dua’lari tekrar etmek” demektir.
232 Bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt XII, sh. 350-352, Hadis no. 2157)
233 Sahih-i… (Cilt XII, sh. 423, ve d. Hadis no. 2185)
234 Diyanet’in bu a&ccedl;iklamasi i&ccedl;in bkz. Sahih-i… Cilt, XII, sh. 424)
235 Riyazü’s Salihin… (Diyanet yayinlari, Cilt II, sh. 277-282)
236 Nesei’nin Kübra adli yapitindan naklen bkz. Gazali, Ihyau…. (Cilt IV. sh. 990)
237 Ad olarak “hücnet” olarak kullanildiginda “asagilik”, “bayagilik”, “soysuzluk”, “kötü davranis” gibi anlamlardadir.
238 Bu tür Hadis’ler i&ccedl;in bkz. Diyanet Dergisi, (Kasim-Aralik 1972; Cilt XI, sayi 6; sh. 338-342); ayrica bkz. Diyanet Gazetesi (1 Kasim 1970; Sayi 3, sh. 14)
239 Bkz. A.R.Demircan, Islam’a Göre Cinsel Hayat, (Istanbul 1988, Cilt I, sh. 219)
240 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt XII, sh. 192-193, Hadis no. 2032)
241 Ebu Kata’de’nin rivayeti i&ccedl;in bkz. ibid (Cilt XII, sh. 56)
242 ibid. (Cilt I, sh. 180, Hadis no. 171)
243 ibid. (Cilt I, sh. 155-6, Hadis no. 139)
244 ibid. (Cilt I, sh. 154-5; Hadis no. 138).
245 ibid. Cilt I, sh. 215, Hadis no. 201)
246 Ayet’in bu tür &ccedl;evirisi i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt I. sh. 219)
247 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt I, sh. 219-220
248 Sahih-i BuhariMuhtasari… (Cilt I; sh. 221, Hadis no. 206)
249 Sahih-i Buhari Muhtasari…( Cilt I, sh. 222, hadis no. 208); Ayrica bkz. Ebu Davud ‘un K.Taharet’ inden (Hadis no. 212) alinti olarak Ali Riza Demircan’in Islam’a Göre Cinsel Hayat (Istanbul 1986), Cilt I. sh. 220
250 Sahih-i…. (Cilt VI. sh. 272, Hadis no. 916)
251 Prof. A.Gölpinarli’nin Kur’an &ccedl;evirisinde “memeleri yeni sertlesmis kizlar” deyimi yer almistir. Diyanet’in &ccedl;evirisinde “tomurcuklanmis” deyimi ge&ccedl;er.
252 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 42-44, Hadis no. 1342- 1343)
253 1976 yilinda lise’ler i&ccedl;in hazirlatilan Din Dersleri adli kitab vesilesiyle “Cumhuriyet” gazetesinde yayinlanan “Terazili Din Bilgisi” (Yazar: Cevdet Kudret) baslikli yazi . (“Cumhuriyet”, 14, Ekim 1976)
254 Ilgili hadis’ler i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt XI. sh. 325, Hadis no. 1827)
255 Sahih-i… (Cilt XI, sh. 326)
256 Spencer-Gillen, age, (sh. 32 ve d.)
257 Bu konuda daha genis bilgi i&ccedl;in Seriat ve Kadin adli kitabima bakiniz.
258 Seriat ve Kadin adli kitabima bakiniz.
259 Bu hususlari Seriat ve Kadin adli kitabimda ele aldgim i&ccedl;in burada fazla durmayorum.
260 Seriat’in kadina reva gördügü haksizliklari ve asagilatmalari vurgulayan ve Cumhuriyet gazetesinde yayinlanan Seriat ve Kadin baslikli bir yazima karsi Diyanet Isleri Baskanligi’nin 7 Haziran 1973 tarihli “Tercüman” gazetesinde verdigi yanit’ta böyle yazilidir.
261 Bu konudaki hadis’ler i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt I; sh. 224, hadis no. 209)
262 Adana Milletvekili Cüneyd Canver’in, 10 Mayis 1989 tarihinde T.B.M. Meclisi Baskanligina verdigi bir Soru Önergesi’nde, Diyanet Isleri Baskanligi’nin “Kadinlari asagilayan, kü&ccedl;ülten ve erkegin yaninda zavalli kilan hükümlerin yayinlanmasina” neden dolayi aracilik eder oldugu hususunun a&ccedl;iklanmasi istenmis ve bu hükümlerden bazi örnekler verilmistir. Bunlar arasinda kadinlari “aklen ve dinen dün” olarak tanimlayan, “‘esek, köpek, domuz, karga vs…” kertesinde tutan, “ugursuzluk ve fitne kaynagi sayan”, “erkegin yarisi degerinde tanik” yapan, “Cehennemlerin &ccedl;ogunluguna layik” bulan ya da bunlara benzer diger kü&ccedl;ültücü hükümler yer almistir. Diyanet’in T.B.M. Meclisi’ne sunulmak üzere bu konuda hazirlayip Devlet Bakanligi’na yollamis oldugu 7 Kasim 1989 tarihli ve 10/027/1317 sayili Cevabi Yazi’sinda, sorularin pek &ccedl;ogu cevapsiz birakilmis digerleri de bir takim kurnazliklarla saptirilip &ccedl;arptirilmis ve &ccedl;elismeli bir mantik, ve bilimsellige yakismaz bir dil ile sunulmustur.
263 Gazali, Ihyau ‘ulumi’d-din, (Bedir Yayinlari , Istanbul, 1975) Cilt II, sh. 83
264 ibid. (Cilt II, sh. 117; 147-8)
265 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IV, sh. 219-220)
266 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt X, sh. 449-451)
267 Diyanet’in Devlet Bakanligina verdigi Cevabi Yazi, (sh. 6)
268 Sahih-i… (Cilt VII, sh. 298-9)
269 Sahih-i… (CIlt XII, sh. 243-6;
270 Ahmed Ibn-i Hanbel ile Beyheki’nin Abdullah Ibn-i Mes’ud’tan rivayet ettigi bu ahdis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt V. sh. 351)
271 Diyanet yayinindan alinma yukardaki satirlarin asli söyle: “Din-i Islam, fitri bir din olmak i’tibariyle insanlarin bütün ahval ve harekatinda tabii olmalarini, ca’li ve sahte her fiil ve hareketten ictinab etmelerini istiyor. Güzellik de bunlardan biridir. Tab’i-selim sahibi i&ccedl;in kudret-i fatiranin bahs ettigi güzelligin fevkinde bir guzellik bulmak imkani var midir? Sayed olsaydi, insanlari ahsen-i takvim üzere yarattigini bildiren Halikimiz bizi o sekil ve surette, mesela dudak larimizi daha kirmizi yaratirdi. Tabii olmiyan güzelliklerin fenaligina isaret ederek söylenen …-‘Bu süs, ki&ccedl;ina dögün vuran kadinin gayr-i tabii güzelliginden daha müstekrehtir-‘ sözü Arablardan tab’i-selim sabibi erbab-i zarafet arasinda mesel olmustur” Bkz. Sahih-i… (Cilt V. sh. 351-2)
272 Sahih-i… (Cilt XII, sh. 1120 Hadis no. 1955)
273 Sahih-i… (Cilt XII, sh. 111, Hadis no. 1956)
274 Sahih-i … (Cilt IX, sh. 34-34, Hadis no. 1337); Bu konuda ayrica bkz. Arsel, Seriat ve Kadin (10.baski, sh. 222-223)
275 Ömer b. el-Hattab’in bu sözleri i&ccedl;in bkz. Siyer Ibn Ishak… (sh. 312)
276 Cabir’in rivayeti i&ccedl;in bkz. Imam Gazali, Ihyau ‘Ulumi’d-Din, (Bedir Yayinlari, Ist. Cilt II, sh. 78)
277 ibid.
278 Bkz. A. R. Demircan, Islam’a Göre Cinsel Hayat, (Istanbul 1986, Cilt II, sh. 90-95)
279 Sahih-i… (Cilt IV, sh. 450-1)
280 Arap&ccedl;a “Hacer” sözcügü “tas”, “kaya par&ccedl;asi” demektir; “Esved” sözcügü ise “Kara”,”Siyah” anlamindadir.
281 Bkz. Islam Ansiklopedisi, “Ka’be” sözcügü, (Cilt VI, sh. 8)
282 Biraz önce belirttigimiz gibi Kabe’nin temellerinin atilmasiyle ilgili Kur’an ayetlerini (örnegin II: 125-127 vs; ve Imran 96-97) yorumlayan Tabari, Ka’be’nin insasi konusunda iki ayri görüsün bulundugunu ve bir görüse göre temelleri atanin Adem diger görüse göre ise Ibrahim oldugunu söylemistir . Tabari’nin Kur’an yorumu i&ccedl;in Bkz. Islam Ansiklopedisi, Ka’be sözcügü.
283 Islam Ansiklopedisi’nde Ka’be sözcügüne bakiniz.
284 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt. VI, sh. 108, 164)
285 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt VI, sh. 107; Hadis no. 791)
286 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild I, sh. 151; Cild II, sh. 701; Cild V, sh. 138; Cild XII sh. 339)
286 a. Müslim, Kitab’ul-Esribe, ve ayrica bkz. Riyaz’üs-Salihin (Ist. 1992; Cilt III, sh. 263-4, Hadis no. 1637 ve 1638)
286 b. Müslim, Kitab’ul-Esribe. Nevevi, Riyaz’üs-Salihin, (Ist, 1992, Cilt I, sh. 196 Hadis no. 159)
287 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt V, sh. 141
287 a. Buhari, Kitab’ul-Vüdu. Müslim, Kitab’ut-Tahare. Nevevi, Riyaz’üs-Salihin (Ist. 1992, sh. 271, Hadis no. 1648)
288 Sahih-i Buhari Muhtasari…(Cilt IX, sh. 50 , Hadis no. 1358)
289 Bu konudaki &ccedl;esitli hadis’ler icin bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 349 ve d. Hadis no, 262, 263, 264, ve sh. 475 Hadis no. 319)
290 ibid . sh. 354
291 Sahih-i… (Cilt XII, sh. 106, Hadis no. 1952)
292 Buhari’nin Ibn-i Malik’tan rivhayeti icin bkz. Sahih-i… (Cilt VII, sh. 204-6, Hadis no. 1062)
293 Her ne kadar sag’a ikram’in “sünnet” oldugu ve bu hususta Ulema arasinda ihtilaf bulunmadigi kabul edilirse de Ibn-i Hazm gibi bazi fikih&ccedl;i’lar: “Saginda
294 Ebu Ya’le’l-Mevsili’nin Ibn-i Abbas’tan rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt VII, sh. 207)
295 “The New York Times”, 11 Ocak 1993
295 a. Ebu Davud ve Tirmizi ‘nin rivayet’leri i&ccedl;in bkz. Riyaz’üs-Salihin (Ist.1992, Cilt II, sh. 396, Hadis no. 1132)
296 Bu konudaki &ccedl;esitli hadis’ler i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild I, sh. 99, 143.) Ayrica bkz. Gazali, Kimya-yi Saadet… (sh. 90)
297 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild I, sh. 142-147)
298 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild I, Hadis no. 130)
299 Sahih-i Buhari Muhtasari… Cild I, sh. 147)
300 Bu konuda bkz. Imam Gazali, Kimya-yi Saadet, (Bedir yayinlari, Istanbul 1979, sh. 92)
301 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild VIII, sh. 191)
302 Gazali, age , (1979, sh. 92, 162)
303 Ahmed Ibn Hanbal, Musnad, (Cilt II, sh. 359)
304 Tabari, Zamahsari, Kurtubi vb… gibi kaynaklarin bildirmesine göre “Besmele” nin asil Neml Suresin’deki “Innahu min Sulayman va innahü bi’smi’llahi’-rahmani’il-rahim” ayeti ile terkib haline girdigi kabul edilir.
305 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 56, Hadis no. 1355)
306 Ahmed Ziyaeddin Gümüshanevi’nin Levamiul-Ukul Min Serh-i Ramuzul-Ehadis’ten naklen Demircan, age, Cilt I, sh. 171
307 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild II, sh. 402 vb…; Cild X, sh.47-49)
308 Yukariya alinan ayet’ten ilki Diyanet’in , ikincisi Prof. Gölpinarli’nin, ü&ccedl;üncüsü de Ömer Riza Dogrul’un Kur’an &ccedl;evirisindendir.
309 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild VI, sh. 329-331)
310 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild I, sh 68; Cild IX, sh. 67)
311 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild IX, sh. 70)
312 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild IX, sh. 59)
313 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild IX, sh. 58)
314 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild XI, sh. 301)
315 Bkz. Kur’an En’am Suresi, ayet 112-113; ayrica bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cild VIII, sh. 229-230)
316 Yasar Nuri Öztürk adinda hafizliktan yetisme bir ilahiyat&ccedl;i “Profesör!”, Kendi Dilinden Son Peygamber (Kirk Hadis Serhi) , adli kitabinda (Istanbul 1984, sh. 168 ve d. ) , yukarda degindigimiz kaynaklara dayali olarak bu olayi, Islam tarihi’nin en büyük mucizelerinden biri olarak nakleder.
317 Bu hususlar i&ccedl;in bkz. Imam Gazali, Kimya-yi Saadet (Cilt I-II; Bedir Yayinevi, Istanbul, 1979, sh.909
318 Bu konudaki hükümler i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt XII, sh. 165 ve d.). Ayrica bkz. Gazali, Ihyau…., (Cilt II, sh. 516 ve d.)
319 ibid. (Cilt XII, sh. 165-166)
320 Gazali, Ihyau… (Cilt II, sh. 516-7)
321 Ebu Hüreyre’niun rivayetine dayali bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari … (Cilt IX, sh. 58, Hadis no. 1357)
322 Ebu Hüreyre’nin rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt I, sh. 130, Hadis no. 110)
323 ibid. (Cilt I, sh. 110)
324 ibid. (Cilt I, sh. 154, Hadisd no. 137)
325 ibid. (Cilt I, sh. 131, Hadis no. 112)
326 Enes b. Malik’in rivhayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 3439 ve d. H. no. 262, 263, 264)
327 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 67)
328 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 66-7, Hadis no. 1363)
329 Bezzar’in rivayeti i&ccedl;in bkz. ibid.
330 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 68)
331 Ebu Hüreyre’nin rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 66- 7. Hadis no. 1363)
332 Ebu Muse’l-Isfehani’nin Tergib adli yapitinda bulunan bu hadis hükmü i&ccedl;in bkz. ibid. (Cilt IX. sh. 68)
333 Diyanet Isleri Baskanligin’da önemli görev almis bir din adami’nin bu konuda halkimiza verdigi bilgiler i&ccedl;in bkz. Ali Riza Demircan, Islam’a Göre Cinsel Hayat, (Istanbul 1986; Cilt II, sh. 93-96). Yukardaki ayet su sekilde sunulmakta: “Eger Allah’in yasalarina geregince bagli kalmak istiyorsaniz, yabanci erkeklerle konusurken hos bir eda ile konusmayin…” (33 Ahzab 32)
334 Gazali, Ihya’u…. (Cilt II, sh. 78)
335 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt II, sh. 441-5)
336 Demircan, age (Cilt II, sh. 94)
337 Avnül-Mabud Serh-u Sünen-i Ebi Davud’tan (14/111) naklen Demircan, age (Cilt II, 94;
338 Diyanet Isleri Baskanligi’nda yüksek dereceli görev almis olan bir din adaminin Islam kaynaklarindan alinma bu tür hükümlerle dolu kitabi i&ccedl;in bkz. Demircan, age , (Cilt II, sh. 92-96)
339 Ebu Hüreyre’nin rivayeti i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (&ccedl;ilt IX, sh. 59, Hadis no. 1359)
340 Sahih-i Buhari Muhtasari…(Cilt IX, sh.58, Hadis no. 1358)
341 Sahih-i Buhari Muhtasari…(Cilt IX, sh.59, Hadis no. 1359)
342 Ebu Hüreyre’nin eivayet ettigi bu hadis icin bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 70-71, Hadis no. 1365)
343 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 71)
344 Ebu Hüreyre’nin rivayet ettigi bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 68, Hadis no. 1364)
345 Diyanet’in bu yorumu i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX. sh. 69)
346 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 70)
347 Diyanet’in dayandigi sözlüksel yanim söyledir: “Sihir (…) sebebi hafi ve dakik olan seydir…” . Bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt VIII, sh. 225)
348 ibid. (Cilt VIII, sh. 225
349 Ebu Hüreyre’nin rivayetine göre Muhammed: ” Mühlik olan yedi seyden &ccedl;ekininiz” demis ve bunlardan birinin “sihir” oldugunu bildirmistir. Bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…. (Cilt VIII, sh. 224, hadis no. 1172)
350 Ebu Ubey Kasim Ibn-i Sellam’in Garibü’l-Hadis adli kitabinda yer alan bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (VIII, sh. 234-5)
351 Her ne kadar Muhammed’in sihir’den etkilenmesini “Ulema”dan” bir kismi “bir nakisa, bir ayip addederek reddetmisler” ise de digerleri (ve bu arada bizim Diyanet ) bunun “ne ayib ve ne de nakisa” oldugu kanisindadirlar. Onlara göre Muhammed bir insan olduguna göre, peygamberligine taalluk etmeyen her hangi bir hastaliga yakalanmasi kadar sihirden de etkilenmesi de dogaldir. Bkz. Sahih-i … (Cilt VIII, sh. 234)
352 Sahih-i…(Cilt VIII, sh. 225-6)
353 Sa’d Ibn-i Ebi Vakkas’in rivayetine dayali bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt XI, sh. 393, Hadis no. 1863)
354 Diyanet’in a&ccedl;iklamasi söyle: “Bu hurmanin semden, sihirden masuniyet te’min etmesi Resul-i Ekrem’in bu hurma hakkinda dua buyurmasindan dolayi teberrük (ugurlu olmasi) cihetiyledir.(…) Bu masuniyetin Medine hurmasina tahsisi ve sayisinin yedi olmasi sebebi ve hakikati Resul-i Ekrem’ce ma’lum umurdandir. Bizce hükmü, ma’lum olan umurdan degildir…” Bkz. Sahih-i … (Cilt XI, sh. 394)
355 Bu beyanat i&ccedl;in bkz. Hürriyet Gazetesi, 21 Kasim 1992. Sh. 9
356 Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai gibi kaynaklara göre Ebu Hudri’ni iyilestirdigi hasta asabi rahatsizliga yakalanmis ve demir tomruga vurulmus bir delidir. Bu hususlar i&ccedl;in Ibn-i Mace’nin Ticaret ve Tirmizi’nin Sünen adli yapitlarindan alinma bilgiler i&ccedl;inz bkz. Sahih-i…, (Cilt VII, sh. 45)
357 Sahih-i… (Cilt VII, sh.42-4 Hadis no. 1031)
358 Bilindigi gibi Islam’in bes temeli sunlardir: 1)Tanri’dan baska Tanri olmadigina ve Muhammed’in peygamber olduguna inanmak; 2) Namaz kilmak; 3) Zekat vermek; 4) Hacc etmek; 5) Ramazan orucunu tutmak.
359 Diyanet Dergisi (Diyanet Isl. Bask. Yayinlari, Cilt XI, Sayi 6, sh. 338-342)
360 Diyanet Dergisi (Diyanet Isl. Bask. Yayinlari, Cilt XI, Sayi 6, sh.. sh. 338
361 Diyanet Dergisi (Diyanet Isl. Bask. Yayinlari, Cilt XI, Sayi 6, sh. 339)
362 Diyanet Dergisi (Diyanet Isl. Bask. Yayinlari, Cilt XI, Sayi 6, sh.
363 Diyanet Dergisi (Diyanet Isl. Bask. Yayinlari, Cilt XI, Sayi 6, sh. 340
364 Demircan, age, (Cilt II, sh.169)
365 Demircan, age, (Cilt II, sh. 170
366 Demircan, age (Cilt II, sh. 168)
367 Diyanet Dergisi (Diyanet Isl. Bask. Yayinlari, Cilt XI, Sayi 6, sh. 340)
368 Demircan, age. (Cilt II, sh. 168)
369 “Hukuk-u Islamiyye ve Istilahat-i Fikhiyye Kamusu” gibi kaynaklara ya da Ibn Mace’nin yapitlarina dayali olarak din adamlarimizin yukardaki görüsleri i&ccedl;in bkjz. Demircan, age, (Cilt II. sh. 169)
370 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IV, sh. 449-451, Hadis no. 652)
371 Ahmed Ibn-i Hanbel’in Müsned’inde alinma bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IV, sh. 451-2)
372 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IV, sh. 450, 452)
373 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IV, sh. 452-454)
374 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IV, sh. 451)
375 Diyanet’in yayinladigi Sahih-i Buhari Muhtasari’nda söyle yazili:
“(…)bu sandiklar i&ccedl;inden hayalimize ne manali sesler aksetmiyor. Beserin gafleti bu &ccedl;ok manali sesleri isitmege… mani olu yor. Enzar-i ibret önünden hergün gelip ge&ccedl;en bu nevi’ suunat-i kevniyyeyi (varlikla ilgili olaylari) hakkiyle görmek , bu sesleri layikiyle isitmek mümkün olsaydi, hadis-i serifte haber verildigi vechile insan derhal düser bayilirdi” ( Cilt IV, sh. 451)
375 * Gazali, age (Cilt II, sh. 44)
375 ** Gazali, age (Cilt II, sh. 49)
376 Bu konuda Bkz. Kitab el-Egani ( Cilt IV, sh. 141 ve d.) . ayrica bkz. Sahih-i…, (Cilt VII, sh. 236)
377 Bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt IX, sh. 193 ve d. Hadis no. 1414)
378 ibid.
379 Diyanet’in Kur’an &ccedl;evirisinden.
380 Taberi, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, (Istanbul 1966; Cilt II, sh. 374.
381 ibid. (sh. 601)
382 Diyanet’in yayinlarinda yer alan bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… Cilt X. sh. 376 ve d. Hadis no. 1648).
383 Ayse’nin rivayeti olan bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt X. sh. 79 ve d. Hadis no. 1554)
384 Semüre Ibn-i Cündeb’in rivayeti olan ilgin&ccedl; bir diger örnek i&ccedl;in bkz. Sahih-i… ( Cilt IV. sh. 598 ve d.)
385 Ayse’nin ve Ebu Ya’lan’in rivayetleri olan bu hadis i&ccedl;in bkz. Sahih-i… (Cilt XII, sh. 276)
386 Ö. R. Dogrul, Tanri Buyrugu,… (Sh. 52 not. 156)
387 Buhari’nin Ebu Hüreyre’den rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt IV, sh. 536);
388 Müslim’in Enes Ibn-i Malik’ten rivayeti: Sahih-i… (Cilt IV. sh. 536-7)
389 Buhari’nin Abbas Ibn-i Abdülmuttalib’den rivayeti için. Sahih-i… (Cilt X. sh. 52-53, hadis no. 1548, 1549)
390 Mevlana Celaleddin-i Rumi, Fihi Mafih (Maarif Basinevi, Istanbul 1954, sh. 241)
391 Bu alinti için bkz. taberi, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi (1966) (Cilt II, sh. 524)
392 Sahih-i… (Cilt IX, sh. 392)
393 Sahih-i… (Cilt X. sh. 152); taberi, age (1966) (Cilt II, sh. 308)
394 Siyer Ibn Ishak, (sh. 302)
395 Siyer Ibn Ishak (akabe yayinlari, 1988; sh. 375 ve d.)
396 Siyer Ibn Ishak, ( sh. 375)
397 Bu konuda Ibn Hisam’in, Vakidi ve Tabari’nin yapitlarindan gayri Ibn-i Cevzi’nin Serefü’l-Mustafa adli kitabina, ve Halabi’nin Insan al-uyun, ve Mas’udi’nin al-Tanbih adli kitaplarina bkz. Ayrica Buhari’nin Cabir Ibn-i Abdillah’tan rivayeti olan hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt X, sh. 174 ve d. hadis no. 1578)
398 Siyer Ibn Ishak, sh. 373)
399 Sahih-i… (Cilt X. sh. 174-179). Bu konuda ayrica bkz. Siyer Ibn Ishak, sh.371 ve d. ; ayrica bkz. Ibn Ishak, age (1980), sh. 675
400 Sahih-i… (Cilt I, sh. 193)
401 Sahih-i… (Cilt I. sh. 194)
402 Sahih-i… (Cilt I. sh. 194; ayrica Cilt VII, sh. 87 ve d.)
403 Ayse’nin rivayet ettigi bu hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 343 ve d. Hadis no. 1234)
404 Bu hadis’ler icin bkz. Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 342, H. no. 1233)
405 Buhari’nin Huzeyfe (Ibn-i Yeman)’ dan rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt X, sh. 381, hadis no. 1650). Ayrica Ibn Sa’d’in Kitab al-Tabakat ‘ ina bakiniz.
406 Buhari’nin Ibn-i Ömer’den rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt XI. sh. 383, H. no. 1851)
407 Buhari’nin Ebu Talha’dan rivayeti olan yukardaki hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt X. sh. 152, H. no. 1567; ayrica bkz. Cilt IV, sh. 673)
408 Diyanet’in bu konudaki görüsleri için bkz. Sahih-i… (Cilt X, sh. 153; ve Cilt IV. sh. 673)
409 Sahih-i… (Cilt X. sh. 154)
410 Taberi, age (1966), (Cilt II, sh. 338 ve d.)
411 Bu hadis için, Buhari ve Müslim gibi kaynaklardan gayri Ebu Davud’un Kitabü’t-tahare’sine, ve ayrica Nesei, Ibn-i Sa’d, Taberi, Tabarani, Ibn-i Hibban, Ibn-i Ishak vs gibi kaynaklara bakiniz. Diyanet’in yayinlari olarak bkz. Sahih-i… (Cilt I, sh. sh. 180 ve d. Hadis no. 172; Cilt V. 352 ve d.; Cilt XII, sh. 257 ve d.)
412 Sahih-i… (Cilt X. sh. 258 ve d.
413 Buhari’nin Enes (b. Malik) den rivayeti için bkz. Sahih… (Cilt II, sh. 299 ve d. Hadis no. 241 ; ayrica bkz. Cilt X, sh. 270 ve d.) . Ayrica Bkz Taberi, age (1966); (Cilt II, sh. 501, 688); Ayrica bkz. Siyer Ibn Ishak, sh. 324
414 Bu hususlar için bkz. Tarih-i Taberi Tercemesi, (Cilt II. sh. 422 ve d.). Ayrica bkz. Siyer Ibn Ishak, sh. 374 ve d.; Ibn Hisam’in yapitlari; Vakidi’nin Kitab al-Magazi’si. Bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 407; Cilt X, sh. 225, 228)
415 Sahih-i… (Cilt X. sh. 229)
416 Buhari’nin Ebu Said-i Hudri’den ve ayrica Müseyyeb Ibn-i Hazn’dan rivayet ettigi hadisler için bkz. Sahih-i… (Cilt IV, sh. 533 , Hadis no. 665; ve Cilt X, sh. 53 , Hadis no. 1549)
417 Sahih-i… (Cilt X. sh. 52-53, Hadis no. 1548)
418 Buhari’nin Ebu Hüreyre’den rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt IX. sh. 233 ve d. hadis no. 1434; ayrica bkz. Cilt III, sh. 341 ve d.)
419 Müslim’in Cabir’den rivayeti icin bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh. 342)
420 Buhari’nin Semüre Ibn-i Cündeb’den rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt IV, sh. 595 ve d. Hadis no. 681)
421 Ebu Hüreyre’den rivayet için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 603 ve d. Hadis no. 377)
422 Yemame valis’nin uyguladigi ceza, sarkici kadinlarin ellerini kestirmek olmustur. Ebu Bekr, yukardaki mektubu ile ceza’nin elleri kestirmek degil öldürmek olmasi gerektigini bildiriyor. Bu hususla ilgili olarak Zeynü’d-din Ahmed b. Ahmed b. abdi’l Latifi’z-Zebidi’nin Tarih-i Fikih’tan naklen bkz. Sahih-i… V. sh. 355)
423 Sahih-i… (Cilt XII, sh. 257 ve d.)
424 Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 387, Hadis no. 1264)
425 Sahih-i… (Cilt II, sh. 565-8, Hadis no. 362 )
426 Sahih-i… (Cilt VIII, sh, 384 ve d. Hadis no. 1262)
427 Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 388, Hadis no. 1265)
428 Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 386)
429 Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 386)
430 Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 386)
431 Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 387)
432 Olay için bkz. Taberi, age (12966), (Cilt II, sh. 578)
433 Tabari, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, (T.C. Milli Egitim Bakanligi yayinlari, Istanbul 1966, Cilt II, sh. 434 ve d.)
434 ibid. (Cilt II, sh. 437)
435 Amr’i Habesistan’a gönderirken Habes meliki Neçasi’yi Islam’a davet etmesi için talimat verir. Güya Necasi bu davet üzerine: “Bizimle sizin aranizda Incil reddolunmaz bir sahid, zulüm etmez adil bir hakim olsun” der ve müslüman olur. Bkz. Sahih-i… (Cilt XII, sh. 388 ve Cilt IV, 304)
436 Ibn-i Ebi Vakkas’in rivhayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt IX, sh. 59-60); Enes Ibn-i Malik’in rivayetine göre kadinlar Ömer’e söyle demisler: “Çünkü sen Resululah’tan …daha kati yüreklisin” Bkz. Sahih-i… Cilt IX. sh. 348 ve d. hadis no. 1495)
437 Bu hususlar için bkz. Taberi, age (1966), (Cilt II. sh. 337 ve d. Ayni konuda Ibn’i Ishak’in Siyer’ine bakiniz.
438 Bu olay için bkz. Mevlana, Fihi Mafih, (Maarif Basimevi, istanbul 1954 sh. 241)
439 Bu hususlar icin bkz. Gazali, Ihyau… (1975), (Cilt IV. sh. 850 ve d.)
439a Bu siir (ve çevirisi) Muzaffer Özdag’in Tarih ve Toplum dergisi’nde yayinlanan bir yazisindan alinmistir.
440 Bkz. Sahih-i … (Cild IX, sh. 55-6, 65, 95-7, 293-4; Hadis No. 1361, 1372, 1354, 1373, 1467, 1468)
441 Bu konuda bkz. C. E. Wilson, “The Wall of Alexander Against Gog and Magog and the Expedition Sent Out to Find It by the Khalef Wathiq in 843 A.D. (in Hirth Anniversary, London 1923, sh. 575-612)
442 Bu hususlar için benim Arap Milliyetçiligi ve Türkler adli kitabima bakiniz.
443 Erdogan Aydin, Nasil Müslüman Olduk?, (Basak yayinalri, Istanbul 1994, sh. 82 v d. )
444 Aydin, age. (sh. 87)
445 Diyanet’in bu hadis’le ilgili yorumu için bkz. Sahih-i … (Cilt IX. sh. 102, Hadis no. 1372)
446 Bu konuda bkz. Arsel, Arap Milliyetçiligi ve Türkler, (Inkilap Kitabevi, 1987, sh.36 ve d.)
447 Bu konuda ayrica bkz. Aydin, age,
448 Bu konudaki hadis’ler için bkz. Sahih-i… (Cilt IX. sh. 89 ve d.)
449 Cabir b. Abdullah’in rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 245, Hadis no. 223). Yine bunun gibi diger peygamberlerin sadece kendi kavminin dili ile konustuklarini ve fakat kendisinin butun kavimlerin diliyle konustugunu söylemistir. Bkz. Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 423 ve d.)
450 Bu konuda daha genis bilgi için benim Arap Miliyetçiligi ve Türkler adli kitabima bakiniz.
451 Bkz. Taberi, age (1966), (Cilt II, sh. 37)
452 Bu konuda bkz. Dursun, Din Bu… (Cilt III, sh. 114)
453 ibid.
454 Buhari ve Müslim kaynaklarinda yer alan ilgili hadisler için bkz. Dursun, Din Bu (Cilt III, sh. 114)
455 Ebu Hüreyre’nin rivayeti olan bu hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt II, sh. 558 ve d. Hadis no. 360).
456 Buhari ve Müslim kaynaklarindaki bu hadis için bkz. Dursun, age (Cilt III, sh. 132)
457 Buhari’nin Ibn-i Abbas’tan rivayeti olan bu hadis için bkz. Sahih-i… Cilt XI. sh. 394, hadis no. 1864)
458 Kur’an yorumcularindan Hattabi’nin görüsünün bu oldugu anlasilmaktadir.
459 Diyanet Isleri Baskanligi’nin bu görüsu için bkz. Sahih-i… (Cilt XI. sh. 395)
460 Nur Suresi’nin 24.cü ayet’ine göre ahba ve akraba evlerinde yemek yemek caizdir
460 * Bu konuda daha genis bilgi için bkz. Turan Dursun, Kur’an Ansiklopedisi, (Kaynak yayinlari, 1994, Cilt 7 sh.260 ve d.)
460 ** Türk Edebiyat Dergisi’nin Aralik 1993 tarihli sayisinda “Görüsler” baslikli yaziya bakiniz (Sh, 49-50).
461 Din adamlarinin eylemleri konusunda bkz. Sadi Borak, Haci Süleyman Efendi, (Istanbul 1974); Ahmet Refik Altinay, Hoca Nüfusu (Istanbul 1933); Neset Çagatay, Türkiye’deki Gerici Eylemler (Ankara 1972); Ali Naci Karacan, Softalar ve Medreseler (Istanbul 1913); Hakki Kiliçzade, I’tikad-i Batiliya Ilan-i Harp (Istanbul 1913); Çetin Özek, Türkiye’de Gerici Akimlar ve Nurculugun Içyüzü (Istanbul 1964); Süleyman Nazif, Imana Tasallud, Istanbul 1925)
462 Ayrica bkz. Riyazü’s Salihin…. (Cilt I, sh. 268-286)
463 Diyanet Isleri Baskanliginca yayinlanan Hutbeler (Ankara 1973), adli kitabin 217.ci sayfasina bakiniz. sh
464 Tevbe Suresi’nin cizye ile ilgili 29 ayeti’nin açiklanmasi konusudna bkz. Sahih-i…, (Cilt VIII, sh. 449 ve d.)
465 Ibn-i Ömer’den rivhayet olunan bu hadis için bkz., Sahih-i… (Cilt XII, sh. 110 ve d. Hadis no. 1955)
466 Ebu Hüreyre’den rivayet olunan bu hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt XII, sh. 111 Hadis no. 1956)
467 Huzeyfe’nin rivayetine göre Muhammed’in bu hadis’i için bkz. Sahih-i… (Cilt XI. sh. 388-9, Hadis no. 1859)
468 Ibn-i Ömer’in Muhammed’ten rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt XI, sh. 383, hadis no. 1851)
469 Ebu Hüreyre’nin rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt XI. sh. 41-42, hadis no. 1675)
470 Ebu Hüreyre’nin rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt IX. sh. 68, hadhis no. 1364)
471 Ayse’nin rivayeti ola bu hadis için bkz. Gazali, Ihyau… (Cilt IV, sh. 844)
472 Ebu Hüreyre’nin rivayeti olan bu ahdis için bkz. Sahih-i. .. (Cilt XII, sh. 212-3, Hadis no. 2053)
473 Ebussuud Efendi’nin “Gayr-i müslim’ ler” ile “Müslim’ler” arasindaki iliskilerin ne olmasi gerektigine dair fetvalari için bkz. Düzdag, age (sh. 89-118)
474 Bu konudaki kaynaklar ve daha genis açiklama için benim Seriat ve Kadin adli kitabimin ikinci bölümünün VIII/D kesimine bakiniz.
475 Islam kaynaklarina göre Nuh’un üç oglu ona Ham, Sam ve Yafis’ten gayri bir de günahkar olan “Kan’an” adinda bir oglu vardir ki yukarda sozü gecen kimse budur.(Bkz. Islam Ansiklopedisi’ nde Nuh sözcügüne bakiniz)
476 Bu yorum için Marmara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi tarafindan yayinlanan Kur’an çevirisine bakiniz.
477 Bu konuda bkz. Enbiya 52-57; Saffat 85; Suara 84-89
478 Taberi, age (1966), (Cilt II, sh. 307 ve d.)
479 Sahih-i… (Cilt II, sh. 351)
480 Bu hususlar için bkz. Taberi, age (1966), (Cilt II, sh. 524)
481 Sahih-i… (Cilt VIII, sh. 469)
482 Siyer Ibn Ishak, (akabe yayinlari , Istanbul, 1988, sh. 375)
483 ibid.
484 Bu alinti için bkz. Taberi, age (1066; Cilt II, sh. 658)
485 Bu konuda benim Aydin ve ‘Aydin’ adli kitabima bakiniz.
486 Hayreddin Karama’nin “Yurt Disindaki Müslümanlar” baslikli yazisi için bkz. Diyanet Dergisi (Mayis-Haziran 1975, Sayi 3; sh. 133). ayrica bkz. Imam Gazali, Ilahi Nizam (Çeviren Y. Arikan, Istanbul 1971; Bu kitap Gazali’nin Mükasefet-ül Kulub adli yapitinin çevirisi olarak yayinlanmistir)
487 Bu alinti için bkz. Kiyamet ve Ahiret (Müellifi Imam Gazali; Hazirlayan H. H. Isik, Istanbul 1973, sh. 84-7)
488 Bu konuda bkz. Roland H. Bainton, The Reformation of the XVIth Century, (Boston 1964, sh. 92, 100)
489 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt I, sh. 147, Hadis no. 129 ve 130)
490 Bkz. Imam Gazali, Kimya-yi Saadet (Bedir Yayinevi, Istanbul 1979) sh. 91-92
491 Gazali, age ( 1979), sh. 162-3
492 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt IX, sh. 66-68 ve d. Hadis no. 1363)
493 Sahih-i… (Cilt IX. sh. 67)
494 Ebu Hüreyre’nin rivayeti için bkz. Sahih-i… Cilt IX, sh. 68). Ebu Rafi’nin rivayeti için bkz. Ebu Muse’l-Isfehani, et-Tergib ve’t-Terhib
495 Bu hususta daha genis bilgi için benim Seriat ve Kadin adli kitabima bakilmasi.
495 a. Bu hususlar için Diyanet Isleri Baskanlarindan Lütfi Dogan’in Ramuz el-hadis adli kitabinma bakiniz. Ayrica bkz. Gazali, Ihyau ‘ulumi’d-din (Ist, 1975, Cilt IV. sh. 977)
496 Bu hususta bkz. Abdülbaki Gölpinarli, Kuran-i Kerim ve Meali (Istanbul 1958; Cilt II, sh. CXXIX)
497 Ömer Riza Dogrul çevirisinde “rüsva”, “serefsiz” deyimleri geçer.
498 Ö. R. Dogrul çevirisinden.
499 Gölpinarli çevirisinde böyledir. Ö. R. Dogrul çevirisinde ise “Zillet içinde susun” seklindedir.
500 Bütün bu konudaki seriat hükümleri ve yorumlari için bkz. Gazali, age (Bölüm XIII, Ikinci kisim, 98.paragraf). Bu konuda hadis’ler için. bkz. al-Katib, age, (Kitap II, Bölum IX).
500* Marmara Ilahiyat Fakültesi tarafindan yayinlanan Kur’an’i Kerim ve Açiklamali Meali’ne bakiniz.
501 Gölpinarli çevirisinden.
502 Bu konudaki hadis’ler içn bkz. Sahih-i… (Cilt II, 261, 275; Cilt IX, sh. 280; ve Cilt X, sh. 56, 65-72)
503 Bu hususlar için ad-Demiri’nin Hayat al-Hayavan adli kitabina bakiniz. Çeviri için bkz. A Zoological Lexicon by A. S. G Jayakar (London 1906; Vol. I, sh. 412)
504 Buhari’nin Zeyd b. Halid-i Cüheni’den rivayeti için bkz. Sahih-i.. . (Cilt II, sh. 916, hadis no. 469)
505 Bu hadis’leri Ebu Davud’un, Nesei’nin ve Ibn-i Mace’nin Sünen kitaplarinda bulmak mümkün. Sarih Ayni’nin nakilleri için bkz. Sahih-i… (Cilt III,, sh. 299)
506 Bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh. 299, hadis no. 542)
507 Ebu Davud, Nesei ve Ibn Mace gibi kaynaklardan çikma bu hadis’ler için bkz. Sahih-i…, (Cilt III, sh. 299).
508 Enes Ibn-i Malik’in rivayeti olan bu hadis’ler ve digerleri icin bkz. Sahih-i… (Cilt III, sh. 93, hadis no. 505, ve sh. 293 ve d., Hadis no. 538, ve ayrica 533, 536, 539 sayili hadis’lere bakiniz.
509 Ayse’nin rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt I. sh. 3-14, hadis no. 3)
510 Kur’an’in Neml Sure’sinin 27. ci ayet’inde Süleyman’in : “Ey Insanlar! Bize kus dili ögretildi” diye konustugu yazili.
511 Bkz. Siyer Ibn Ishak, (sh. 213)
512 Her ne kadar bu Sure’nin Mekke’de kondugu sanilirsa da, en ciddi arastirmalara göre Mekke döneminde degil ve fakat Ebu Leheb’in ölüm tarihi olan Hicret’in sekinci yilinda kondugu anlasilmaktadir. Bu konuda Vakidi’nin Kitab al-magazi adli yapiti ile Ibn Isak’in, Ibn Hisam’in, Beyzevi’nin ve Tabari’nin yapitlarinda bilgi bulunur.
513 Siyer Ibn Ishak, (akabe yayinlari, 1988 , sh. 299
514 Taberi, age (1966) (Cilt II, sh. 464-5)
515 Örnegin Ömer R. Dogrul’un Tanri Buyrugu adli kitabinda bu iddia yer alir. (Sh. 484)
516 Taberi, age (1966) . (Cilt II; sh. 462)
517 ibid. (sh.. 463)
518 Neset Çagatay’in Islam Ansiklopedisi’ndeki “Zeyneb” sözcügu ile ilgili yazisina bakiniz.
519 “Hamze” di “Hamza” olarak da okunur.
520 Sahih-i… (Cilt VI, sh. 342)
521 Buhari’nin Ali Ibn-i Ebi Talib’den rivayeti için bkz. Sahih-i… (Cilt VII, sh. 244 ve d. Hadis no. 1071).
522 Gölpinarli çevirisinde “korkutucu” diye geçen sözcük Diyanet Baskanliginin çevirisinde “uyarici” olarak geçer. Ö.R. Dogrul çevirisinde “Bana karsi gelmekten sakinin” diye yazilidir.
523 Bu konuda bkz. Erdogan Aydin, Nasil Müslüman Olduk? (Basak yayinlari, Istanbul 1994)
524 Al-Muhasibi ‘nin yukardaki görüsleri için onun, özellikle “Kitab ma’iyat al-akl” ya da “Kitab al-tavahhum” ya da “Riaya” adli yapitlarina bakiniz.
525 Bu konuda Kasim al Amarrai’nin The Theme of Ascension In Mystical Writtings (Baghdad 1968) sh. 105-7
526 Bu konudaki çeviriler için bkz. Duncan B. McDonald, Muslim Tehology, Jurisprudence and Constitutional Theory (London 1965: sh. 239); William McKane, al-Ghazzali’s Book of Fear and Hope (Leiden 1962; sh. 30, 42)
527 Bkz. Leonard da Vinci, Notebooks (English translation by E.McCurdy, London 1928. Reprinted in G. de Santillana, The Age of Adventure New York 1956, sh. 87)
528 Bkz. Arend Th. Van Leeuwen, Christianity In World History; The Meeting of the Faiths of East and West (New York 1962; Transl. from German, sh. 326 ve d.)
529 Bkz. J. C. Flugel, Man, Morals and Society, (New York 1947, sh. 188). Ayrica bkz. Vernon J. Bourke, History of Ethics (New York 1968; sh. 111 ve d.)
530 Bourke, age sh.111; Flugel, age, sh. 188
531 Herber Butterfield, Christiantity In European History (Oxfor University Press, 1951, sh. 54); Flugeel, age, sh. 188
532 Bkz. H. D. Bhattacharya, The Concept of the Spiritual In Eastern and Western Thought”, (in “Radhakrishnan Comparative Studies In Philosophy Presented In Honour Of His Sixtieth Birthday”, London 1951, sh. 189-215)
533 Bkz. Swai Vivekananda, The Complete Works of SwAmi Vivekananda, (London 1931, Vol.I, sh. 338)
534 Leo Straus, Spinoza’s Critique On religion, (New York 1965, sh. 45 ve d.)
535 B. de Spinoza, Ethics, (Vol. III,,sh. 27)
536 Bkz. James H. Leuba, “Fear And the Sublime In Religion” ( in The American Journal Of Religious Psychology and Education, Vol. II, 1906-7, sh. 1-23) . Ayrica bkz. Max Weber, Ancient Judaism (English Trad. New York, 1952, sh. 245)
537 Winfred Ernest, Intolerance , (New York 1934) sh. 41
538 Hendrik Van Loon, Tolerance, ( New York 1939) sh. 372
539 Bkz. William Mc Dougall, age, (sh. 268); Lewis S. Feuer, The Scientific Intellectual (New York 1963) sh. 157 ve d.
540 Bkz. L.T. Hobhouse, Morals In Evolution; A Studty In Comparative Ethics, (London 1951) sh. 514 ve d.
541-555 Luther ‘in bu sözleri için bkz. Christian Liberty ( Ingilizce çeviri; sh. 343).
556 Ahmet N. Yücekök, Türkiye’de Örgütlenmis Dinin Sosyo-Ekonomik Tabani, 1964-1968, (Ankara 1971, S.B.F. Yayinlari, sh. 237)
557 Bu konu Teokratik Devlet Anlayisindan Demokratik Devlet Anlayisina adli kitabimda daha genis olarak incelenmistir.
558 Bkz. Gerhard Lenski, The Religious Factor, (New York 1961) sh. 86
559 ibid. sh. 95
560 ibid. sh. 78
561 Bu konuda benim Teokratik Devlet Anlayisindan Demokratik Devlet Anlayisina adli kitabima bakiniz.
562 Bu konuda bkz. Max Weber, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, (New York 1958, Ingilizce çeviri) sh. 115 ve d. ; 159
563 Weber, age (sh. 79-80) Yazarin belirtmesine göre Luther Inciltedi “James I, 27” (Yakub I, 27) hükmünü yukardaki sekilde yorumlamistir.
564 Weber, age (sh.81)
565 Weber, age (sh. 156). Ayrica bkz. Richard Baxter, Christian Directory, (sh. 375, Weber’den naklen)
566 Her ne kadar günlük dua sirasinda Hiristiyan kisi “Gökyüzündeki babamiz, bize günlük ekmegimizi ver” diye Tanri’ya dua ederse de, rizkinin keyfi bir Tanri iradesiyle degil fakat emeginin karsiligi olarak saglandigi inancindadir. Bu inanca St. Paul’ün Incil’deki “Kim Calismaz ise ona ekmek yoktur, o yemek yemiyecektir” seklindeki sözleri ile oldugu kadar Reformasyon liderlerinin yukardaki çabalari ile kavusmustur.
567 Baxter’in Saints Everlasting ve ayrica Christian Directory adli kitaplarindan naklen Weber, age (sh. 261, Not 14)
568 Bkz. E. Harris Harbison,
569 Leuven, age (sh. 309-311)
570 Leuven, age (sh. 311). Söylendigine göre Calvin’in görüsleri daha sonraki yüzyillarda büyük ekonomistleri etkileyecek, örnegin Adam Smith’in “is dagilimi” kuramini olusturacaktir
571 Luther, Hiristiyanlar için Ahd-i Atiyk’taki (daha dogrusu Tevrat’taki) korkutucu ve dehset salici Tanri anlayisi yerine Ahd-i Cedid’teki (Incil’deki) “iyilik” ve “sefkat” kaynagi olan Tanri anlayisini geçerli saydigi halde Calvin, aksine Ahd-i Atiyk’taki “otoriter ve keyfi” Tanri’yi, yani “Yehova’yi” seçmis ve kisi’nin kaderinin Tanri’nin keyfi iradesinin ürünü oldugunu söylemistir.
Bkz. Weber, age (sh. 113-43, 221)
572 Weber, age (sh. 104 ve d.)
573 J. Wosley Works (Edition by Jackson, London 1856-7; Vol. VII, sh. 365). Ayrica bkz. A. Toynbee, An Historian’s Approach to Religion (New York 1956) sh. 182
574 Bu konuda benim, Aydin ve “Aydin”, (Inkilap Kitabevi, Istanbul 1993) adli kitabima bakiniz.
575 Teokratik Devlet Anlayisindan Demokratik Devlet Anlayisina, (Istanbul 1993, sh. 196 ve d.)
576 Bu hadis’ler için Diyanet Isleri Baskanligi’nin yayinladigi: Kirk Kudsi Hadis adli kitaba bakiniz. (Ankara 1985) sh. 9
577 ibid. (sh. 10)
577 a. bkz. Gazali, Ihyau… (Cilt IV. sh. 425)
577 b. Buhari ‘nin ve Müslim’in Ebu Zer’den rivayetleri için Bkz. Gazali, Ihyau… (Cilt IV. sh. 366)
577 c. Buhari, Kitab’ul-Et’ime. Ayrica bkz. Riyaz’üs-Salihin (Ist. 1992; Cilt I, sh. 433, Hadis no. 493)
577 d. Riyaz’üs- Salihin (Ist. 1992, Cilt I, sh. 432, Hadis no. 491)
577 e. Buhari, Kitab’ur-Rikak,. Ayrica bkz. Riyaz’üs Salihin, (Ist. 1992, Cilt I. sh. 441, Hadis no. 507)
577 f. Tirmizi, Kitab’uz- Zühd. Bkz. Riyaz’üs-Salihin, (Ist. 1992, Cilt I, sh. 444, Hadis no. 514)
578 Kirk Kudsi Hadis, Diyanet Yayinlari (Ankara 1985, sh. 23)
579 Bu hadis’ler için bkz. Gazali, Ihyau… (Cilt III, sh. 362 ve d.)
580 Gazali, Ihyau… (Cilt III. sh. 360)
581 Gazali, Ihyau… (Cilt IV. 358)
582 Gazali, Ihyau… (Cilt IV, sh. 360)
583 Gazali, Ihyau… (Cilt IV, 358 ve d.)
584 Gazali, Ihyau… (Cilt III, 592)
585 Gazali, Ihyau… (Cilt IV. sh. 361)
586 Ayet’in bu çevirisi Prof. Gölpinarli’nindir.
587 Buhari ve Müslim gibi kaynaklardan gelme bu hadis’ler için bkz. Imam Gazzali, Ihyau … (Cild IV, sh. 366, 425)
588 Bu hususta benim Teokratik Devlet Anlayisindan Demokratik Devlet Anlayisina (Istanbul 1994) adli kitabima bakiniz.
589 ibid. sh. 277 ve d.
590 ibid. sh 198 ve d.)
591 Bu konudaki hadis’ler için bkz. Riyazü’s Salihin… (Cilt I, sh. 52 Hadis no. 25; ayrica bkz. Cilt II, sh. 598)
592 Bu konuda benim: Teokratik Devlet… adli kitabima bakiniz.
593 Al-i Imran suresi’nin bu ayet’leri içerisinde Uhud bozgunu’nun müslümanlarin hata’lari yüzünden olduguna dair sözler de yer almistir ki yukardaki hükümle celisme arz’eder.
594 Enes’in rivayetine dayali bu hadis için bkz. Riyazü’s Salihin ve Tercemesi (Diyanet yayinlari; Cilt I, sh. 73 Hadis no. 43)
595 Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt XII, sh. 63, Hadis no. 1909)
596 Ibn-i Cevzi, Tiybi ve Gazali gibi din bilginlerinin bu konudaki görüsleri için bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari… (Cilt XII, sh. 63)
597 Gazali, age (1975) (Cilt IV, sh. 186)
598 Bu hadis için bkz. Gazali, age (1975), (Cilt IV. sh. 186-7). Bu konularda ayrica benim “Teokratik Devlet Anlayisindan Demokratik Devlet Anlayisina” baslikli kitabima bakiniz.
599 Ebu Hüreyre’nin rivayeti olan bu hadis için bkz. Sahih-i… (Cilt X I, sh. 317; Hadis no. 2127)
600 Ebu Hureyre’nin rivayeti için bkz. Riyazü’s Salihin Tercemesi (Cilt II, sh. 76, Hadis no. 659)
601 Diyanet’in Hutbeler adli yayinindan alinmistir.
602 Bütün bu hususlar için bkz. Teokratik Devlet Anlayisindan…
603 Bu konudaki seriat hükümleri için bkz. Sahih-i Buhari Muhtasari…, (Cilt VII, sh. 352-2; Cilt XII, sh. 294); Riyazü’s Salihin Tercemesi, (Cilt II, sh. 73-4, 83-88)
604 Bu hususlar için Teokratik Devlet… adli kitabima bakiniz.
605 Bu konuda benim Aydin ve ‘Aydin’ adli kitabima bakiniz.
606 Riyazü’s Salihin…, (Cilt II, sh. 76 hadis no. 659).
607 Riyazü’s Salihin… (Cilt II, sh. 73-4, Hadis no. 656)
608 Örnegin bkz. Sahih-i… (Cilt VII, 351 ve d.; Cilt XII, 294); Riyazü’s… (Cilt II, sh. 83 ve d.) .Bu konuda daha genis bilgi için benim Teokratik Devlet Anlayisindan Demokratik Devlet Anlayisina adli kitabima bakiniz.
609 Bu konudaki bazi hükumler için bkz. Sahih-i… (Cilt VIII, 292 ve d.; Cilt IX, 206 ve d.; Cilt XII, 63-5, 86, 91,95)
610 The Plain Truth adli Dergi’nin July 1971, Vol. XXXVI, 16
611 1975 yili Temmuz ayinda Izmir Devlet Güvenlik Mahkemesi’nin emriyle Turgutlu, Edremit ve Kemalpasa da din kamplari basilmis ve yapilan aramada yaslari 12 ila 15 arasindaki çocuklara nurculuk egitimi yaptirildigi, “cihad” ruhu asilandigi saptanmistir. Bu kamplara yapilan mali yardimlarin Edremit’in varlikli çevrelerinden saglandigi anlasilmistir. (Bkz. “Cumhuriyet”, 9 Temmuz 1975)
612 TBMM Faili Meçhul Cinayetleri Arastirma Komisyonu’nun Güneydogu incelemeriyle ilgili raporunda bu hususlar yer almistir.
613 William Howitt, age (sh. 398-9)
614 Bu tür seriat verilerini halkimiza belletenlerin basinda Diyanet Isleri Baskanligi’nin Ilahiyat Fakültelerinden çikmis görevlileri gelir ki bir çogu “Doçent” ya da “Profesör” unvanina sahiptirler. Örnegin bkz. ” Diyanet Dergisi” (Cilt 9, sayi 100-101, sh. 306-308)
615 Ilahiyat Fakültesi mezunu olup 1976-8 yillarinda Diyanet Isl. Bsk. Haseki Egitim merkezinde ihtisas yapan ve sonra on iki yil Süleymaniye Camii’nde imamlik görevinde bulunan Ali Riza Demircan’in “Islam’a Göre Cinsel Hayat” adli kitabina bakiniz (Cilt II, sh. 168-9)
616 Diyanet Isleri Baskanliginin yayinlarindan olan “Sahih-i Buhari Muhtasari …” adli yayinin 9.cu cildinin 68.ci sayfasina bakiniz.
617 Diyanet yayinlarindan olan “Sahih-i Buhari Muhtasari…”, (Cilt XII, sh. 164-5, Hadis no. 2013-2014)
618 Yasar Nuri Öztürk adinda ve Ilahiyat fakültelerinden birinde dekanlik yapan bir “Profesör’ün” “Kendi Dilinde Son Peygamber” (Ist. 1984) adli kitabina bkz. (sh. 167)
619 Öztürk adindaki bir ilahiyatçinin yazisi için bkz. Hürriyet (24 Mart 1992),
620 Diyanet’in “Sahih-i Buhari Muhtasari…” adli yayinlarina bakiniz ( Cilt 9. sh. 449-451, hadis no. 1660)
621 Konya Selçuk Üniversitesi ögretim üyelerinden bir doçent’in “Said-i Nursi” ile ilgili konusmasindaki bu tür sözleri için bkz. Hürriyet Gazetesi’nin 15 Subat 1993 tarihli nüshasinda “Nurcu Doçent: Cumhuriyet Zindik Düzeni” baslikli yaziya bakiniz.
622 Diyanet’in yayinladigi Hutbeler adli kitaba ya da “Sahih-i Buhari Muhtsari…” adli yayinlara bakiniz.
623 Diyanet Isleri Baskani Mehmet Nuri Yilmaz’in “Hürriyet” gazetesinde yayinlanan 3 Ekim 1993 ve 19 Ocak 1995 tarihli beyanlarina bakiniz.
624 Diyanet Isleri Baskanlarindan Lütfi Dogan’in “Ramuz El-Hadis” adli kitabina bakiniz.
625 Ilahiyat Fakültelerinden birinin Dekan’i olan Y.N. Öztürk adindaki bir “profesör’ün” 2 Ocak 1995 tarihli Hürriyet gazetesinde yayinlanan: “Dostoyevski’yi Aniyorum” baslikli yazisina bakiniz.
626 Koyu bir ortodoks hiristiyan olan Dostoyevski, 1880 yilinda yazmis oldugu bir mektubunda Ortodoks kilisesi’nin Avrupa ülkelerini ve dolayisiyle dünya’yi pesinden sürükleyerek dogru yola çikaracagini söyler. Bu konuda The Life of a Great Sinner adli kitaba bakiniz.
627 Y.N. Öztürk adli kisi’nin “Hürriyet” gazetesi’nde 1994 de yayinladigi “Izzetvegoviç’e Selam” baslikli yazisina bakiniz
627 a. Öztürk adindaki kisinin 27 Mart 1995 tarihli “Hürriyet” gazetesindeki “Gerçek Humanizm’e dogru” baslikli yazisi
628 Sirazli Hafiz’in siirleri için bkz. Hasibe Mazlozglu, Fuzuli-Hafiz (Ankara 1956). Ingilizce çeviriler için bkz. Hafiz of Shiraz; Selections From His Poems (London 1875; Transl. by H. Bicknell)
629 Eflatun’un kitabi ile ilgili bu yapit için bkz. Averroes’s Commentary On Plato’s Republic (Cambridge 1956; Tranls. by. E. I. J. Rosenthal) sh. 205 -215 .
630 Tevfik Fikret Robert Kollej’de ögretmenlik yaparken Selahi Dede adinda bir hoca kendisinden is ister. Temin edemeyince Tevfik Fikrete, “Kur’an’in kara sayfalari yirtildi artik dedi ” diye iftira da bulunur. Tevfik Fikret de ona yukardaki satirlarla karsilik verir. Bu alinti için Bkz. Sermet S. Uysal, Fikret’ten Manzum Nükteler (Varlik Dergisi, Mayis 1976)
631 Neyzen Tevfik’in hayati ve siirleriyle ilgili olarak bkz. Neyzen Tevfik- Hayati-Hatiralari-Siirleri , (Yelken matbaasi, Istanbul 1976, Derleyen: Hilmi Yücebas); Seyit Kemal Karaalioglu, Neyzen Tevfik , Hayati ve Siirleri (Inkilap Yayinevi, Istanbul 1984); Mehmet Ergun, Neyzen Tevfik ve “Azab-i Mukaddes” i, (Tunca Yayinlari Istanbul 1983). Alinti için bkz. Karaalioglu, age. sh. 150.
632 Alinti için bkz. Ergun, age, (sh. 259)
633 Alinti için, bkz. Karaalioglu, age (sh. 154)
634 Bu alinti için bkz. Enver Ziya Karal, Atatürk’ten Düsünceler (Is Bankasi Yayinlari) sh. 72
635 Atatürk’ün Sövlev ve Demeçleri (Ankara 1952, Türk Inkilap Tarihi Enstitüsü Yayinlari) , Cilt II, sh. 127
636 Mehmet Barlas, “Menemen’deki Irtica Olayi” (Cumhuriyet Gazetesi, 25 Aralik 1966)
637 Bu konuda bkz. J.W.Draper, History of the Intelectual Development of Europe , (New York 1918, Vol.II sh. 147)
638 Draper, age (Vol. II, sh. 148 ve d.)
639 Draper, age. (Vol. II. sh.237 ve d.)
640 Bkz. O. I. O Roche, “St. Bartholomew’s Day Massacre” (in The History of Popular Culture, Edited by N.F.Cantor, New York 1968; sh. 205-209)
641 Roche, age (sh. 209)
642 Arsel, Amerikan Anayasasi ve Federal Yüksek Mahkeme (Ankara 1958) sh. 218 ve d.
643 Howitt, age (sh. 316)
644 Howitt, age (sh. 398)
645 Bu konularda bkz. H. L Mencken, Treatise On The Gods, (New York 1930) sh. 109; Howitt, age (sh. 121)
646 Bu konuda bkz. W. E. Garrison, Intolerance, ( New York 1934) sh. 97 ve d.
647 Howitt, age ( sh. 3 ve d. )
648 Howitt, age (sh. 389 ve d.)